شناخت عوامل مؤثر بر شکل‌گیری گورستان‌های تاریخی (با تأکید بر گورستان‌های تاریخی شهر تهران)

بیانمسئله:گورستان‌های تاریخی محملی برای اجتماع نشانه‌ها به شمار می‌روند و تاریخ، فرهنگ، هویت و حافظة جمعی سکونت‌گاه‌های انسانی را در خود جای داده‌اند. علی‌رغم تأکید پژوهشگران علوم انسانی بر اهمیت وجودی این عرصه‌ها و انجام برخی مطالعات پایه، نه تنها تعریف مشخصی از مفهوم گورستان تاریخی در کشور وجود ندارد، بلکه به‌واسطۀ ضعف در شناخت این عرصه‌ها، سیاست مدونی در مواجهه با آنها دیده نمی‌شود؛ به‌گونه‌ای که این امر در کنار مرگ‌گریزی انسان معاصر، تصویب قوانین شهری مخرب و مداخلات غیرمسئولانه، توسعه شتابان سکونت‌گاه‌ها، وندالیسم و انفعال علوم حفاظت، شهرسازی و مدیریت شهری سبب از بین رفتن گورستان‌های تاریخی کشور شده است. هدفپژوهش: هدف این پژوهش، شناخت ماهیت گورستان تاریخی و ارائۀ تعریف بومی از این عرصه‌های ویژه است. از همین رو، پژوهش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که مفهوم گورستان تاریخی چیست و چه پارامترهایی بر شکل‌گیری ساختار این محوطه‌های تاریخی مؤثر است؟ روشپژوهش:با توجه به کمبود منابع دردسترس که امکان شناخت متغیرهای پژوهش را دشوار ساخته است، پژوهش حاضر، چیستی گورستان‌های تاریخی را به‌مثابه متن قابل قرائت موضوع مطالعۀ خود دانسته و با بهره‌گیری از روش تحقیق نظریۀ زمینه‌ای (گراندد تئوری) و طی سه مرحلة کدگذاری باز، محوری و انتخابی، به آنالیز داده‌های محیطی حاصل از بررسی گورستان‌های تاریخی ابن بابویه، امام‌زاده عبدالله، ارامنه دولاب و ظهیرالدوله در شهر تهران و انطباق آنها با اسناد کتابخانه‌ای پرداخته است. نتیجه‌گیری:کدگذاری‌ها و آنالیز داده‌ها مشخص نموده است که می‌توان پارامترهای سازندۀ گورستان‌ها را در دو طبقۀ پارادایم‌های بیرونی و درونی و در شش مقولۀ بستر، بافت، ساختارهای فرهنگی-اجتماعی، تاریخ، کالبد و منظر مورد بررسی قرار داد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد: گورستان‌های تاریخی به‌عنوان گونه‌ای از مناظر فرهنگی انسان‌ساخت، عرصه‌های تدفینی نشانه‌دار با قدمت بیش از 100 سال هستند که محدودۀ آنها مشخص بوده و دارای دوره‌های توسعه و گسترش هستند. ویژگی بارز این محوطه‌ها، ارتباط ساختاری محیط پیرامون و چیدمان درونی آنهاست که در منظرپردازی‌های طبیعی و انسان‌ساخت گورستان تجلی یافته و با نظام مشخصی از یادمان‌ها و نشانه‌های انتزاعی غنی شده‌اند. این گورستان‌ها، دارای جنبه‌های مختلف دینی- مذهبی، فرهنگی- اجتماعی و یادمانی بوده و به‌واسطة دفن مشاهیر جامعه مورد احترام شهروندان و محل رجوع آنها هستند.